Daut DAUTI
Marrëveshja midis Kosovës dhe Serbisë, e nënshkruar me 4 shtator (2020) në Uashington, është një dokument mjaft i pazakonshëm ndërkombëtar. Nga forma dhe karakteri i saj duket që kjo marrëveshje është bilaterale, por në realitet nuk është e tillë. Nuk është e zakonshme që dy shtete të merren vesh për zgjidhjen e problemeve që kanë mes vete dhe pasojat të paraqiten edhe te subjektet tjera shtetërore, të cilat nuk janë palë nënshkruese e as prezente gjatë procedurës së negociimit dhe nënshkrimit. Në marrëveshje, sipas pikës së fundit, Kosova dhe Izraeli obligohen që ta njohin njëra tjetrën, kurse Serbia dhe Kosova obligohen që t‘i bartin ambasadat e tyre në Jerusalem. Më tutje, palët nënshkruese, pra Kosova dhe Serbia, obligohen që të punojnë në fushën ndërkombëtare për t‘i bindur ‘69 shtetet‘ që të heqin dorë nga kriminalizimi i homoseksualitetit dhe që ta shpallin Hamasin si organizatë terroriste. Pra, këtu kemi të bëjmë me një marrëveshje ndërkombëtare, e cila është bilaterale, por që mëton të krijoj efekt multilateral.
Një gjë tjetër e pazakonshme është fakti se kjo marrëveshje i jep Kosovës vetëm detyrime, kurse Serbisë edhe të drejta. Fjala është për pjesën e marrëveshjes ku dy palët zotohen që së bashku ta shfrytëzojnë potencialin e ujit dhe energjisë që e ofron liqeni i Ujmanit. Pra, Serbisë i mundësohet e drejta e shfrytëzimit të të mirave në një territor që nuk është nën sovranitetin e saj. Në anën tjetër, ky fakt nuk ka se si të interpretohet ndryshe, pos si zhvlerësim ose cenim i sovranitetit të Kosovës.
Pjesa tjetër e marrëveshjes, e cila u quajt “ekonomike”, nuk është aspak e panjohur dhe nuk paraqet ndonjë risi në drejtim të zgjidhjes së problemeve ndërmjet Kosovës dhe Serbisë. Pjesa dërmuese e saj është negociuar dhe pajtuar më herët nën sponsorizimin ose ndërmjetësimin e Bashkimit Evropian. Të dyja palët kanë nënshkruar marrëveshje të tilla më herët, por Serbia nuk i ka respektuar ato.
Një analizë jo shumë e thellë e kësaj marrëveshje, gjegjësisht e mënyrës së përgatitjes dhe publikimit të saj, do ta nxirrte në shesh tentimin e administratës së presidentit Donald Trump që këtë veprim ta shfrytëzojë si angazhim të suksesshëm para syve të votuesve amerikanë në fushatën parazgjedhore. Se ky fakt ishte në funksion të propagandës, këtë e vërteton edhe qëndrimi i mediave amerikane, të cilat nuk i kushtuan asnjë fije rëndësi kësaj ngjarje dhe as që u lodhën ta botojnë as si informacion së paku në faqet e fundit. Ky është një shembull që e vërteton pavarësinë e mediave amerikane, të cilat, me profesionalitetin e tyre, janë në gjendje ta dallojnë rëndësinë dhe parëndësinë e ngjarjeve sikur edhe propagandën shtetërore. Prandaj, Richard Grenell-it nuk i mbeti gjë tjetër, pos që për këtë “sjellje të papërgjegjshme të mediave” të ankohej në llogarinë e tij në Twitter.
Por, mediat tona ishin tejet aktive dhe shumica në funksion shërbyes të palëve nënshkruese dhe asaj ndërmjetësuese, duke e reklamuar marrëveshjen si tejet të rëndësishme, dobiprurëse, dhe, natyrisht, historike. Dhe, zëri që dilte nga megafonat e këtyre mediave dhe qeverisë në Prishtinë fliste për derdhje të shumave marramendëse të dollarëve amerikanë në Kosovë, andaj rrjedhimisht problemi me Serbinë do të hynte në rrugën e tretjes ose zhdukjes së shpejtë. Madje, disa nga këto media, si edhe disa politikanë, sugjeruan se administrata e Trump-it do t‘i hiqte edhe vizat për qytetarët e Kosovës. Por, nuk u desh të kalonte shumë kohë që e tërë kjo pakuptimësi të demantohet. Vizita e Richard Grenell-it në Kosovë (21 shtator) nxori në shesh që shuma e investimeve, ende të premtuara, nuk e kalon shifrën prej 100 milionë dollarësh.
Është e vërtetë që SHBA-të nuk e kanë braktisur Kosovën. Megjithatë, ajo që është bërë me dije flet për faktin se SHBA-të do të vazhdojnë ta mbështesin Kosovën sipas masës (lexo: interesit) të Shtëpisë së Bardhë e jo sipas një entuziazmi të pakuptimtë që ende mbretëron në mesin e shumë politikanëve dhe një pjese mjaft të gjerë të opinionit në Kosovë. Por, një e vërtetë tjetër është duke dalë në sipërfaqe dhe e cila është duke e ndërruar situatën në Ballkan. Tani, me vizitën e Grenell-it, u vërtetua që, për Serbinë, SHBA-të janë shndërruar nga armik i përbetuar në mik të ngushtë shtëpie. Kjo është ajo që na e thotë qeveria e Beogradit, së bashku me mediat e Serbisë, dhe këtu duhet të ketë diçka të vërtetë. E vërteta kryesore është se strajcën me dollarë amerikanë e merr Serbia, e cila edhe më tutje do ta zhvillojë ekonominë dhe infrastrukturën rrugore për plasim të mallrave të saj. Me këtë afrim miqsh, administrata e Trump-it është duke e përmbysur parimin e politikës amerikane që është themeluar nga George Bush (plaku) e që ka vazhduar deri te Barack Obama. Ky ndërrim e forcon Serbinë, duke i siguruar këtij shteti vend primar në Ballkan.
Të gjitha shenjat flasin se procesi i faktorizimit të Serbisë po ndodhë jo vetëm duke e larguar këtë shtet nga përgjegjësia për krimet dhe dëmet që ka shkaktuar gjatë luftërave në ish Jugosllavi, por edhe duke mos e zgjidhur problemin e Kosovës. Ose, problemi do të zgjidhet sipas kushteve që favorizon Serbia. Për shkak se është tepër vonë, rezultatet e vizitës së Grenell-it në Beograd tanimë nuk janë as alarm për qeverinë, pjesën e konsiderueshme të klasës politike dhe opinionit të Kosovës. Klasa politike për dy dekada rresht nuk e ka shfrytëzuar gatishmërinë amerikane e as evropiane për zhvillim të vendit. Në vend të zhvillimit e përparimit, kjo klasë politike ka qenë e zënë duke e vjedhur e plaçkitur Kosovën dhe duke ikur nga dora e drejtësisë. Kjo ka ndodhur gjatë garës së gërditshme verbale se kush është më pro-amerikan dhe në të njëjtën kohë duke u munduar të deklasohen kundërshtarët politikë si anti-amerikanë, e cila kategori në fakt nuk ka ekzistuar.
Nëse kthehemi edhe një herë te marrëveshja e 4 shtatorit, do ta shohim edhe problemin e plasimit të saj nga administrata amerikane në fushën politike, diplomatike dhe mediale. Plasimi është bërë në mënyrën më joadekuate të mundshme. Është bërë ashtu siç i konvenon shkurtpamësisë politike ose nevojave të Trump-it për fitore në zgjedhjet që në SHBA nuk janë larg. Në mënyrë të çuditshme, Trump-i e trumpetoi marrëveshjen sikur që gjendemi në situatën e para përfundimit të luftës ndërmjet Kosovës dhe Serbisë dhe se me angazhimin e tij efikas kjo gjë po kryhet me sukses. Në relacion me njohjen e ndërsjellë Izrael-Kosovë, e paraqiti si kontribut në fitoren e tij të afrimit të myslimanëve me hebrenjtë. Duket që askush nga qeveritarët e Kosovës nuk ka qenë në gjendje që së paku të përpiqet që të korrigjohet kjo qasje ose ky shpjegim për opinionin amerikan dhe atë botëror. Askush nga zyrtarët nuk ka qenë në gjendje të bëjë me dije se Kosova nuk është në gjendje që 69 shteteve t‘ua ndryshojë qëndrimet ndaj homoseksualizmit, se Kosova nuk është problem i Lindjes së Mesme, se pa marrë parasysh se si zhvillohet dhe si përfundon konflikti mes Izraelit dhe arabëve, Kosova nuk përjeton pasoja të drejtpërdrejta.
Këto çështje në Kosovë janë ngritur nga mediat dhe “analistët”, duke e trajtuar temën në mënyrë foshnjore. Njohja u cilësua si tejet e rëndësishme dhe historike e jo si normale, siç duhej të ishte në fakt. Duket që te ne Izraeli mbiçmohet (për shumë arsye të pakuptimta) dhe nuk është i njohur fakti që ky vend nuk është në pozitë ta bindë asnjë shtet, nga ato që kanë mbetur, ta njohin Kosovën. Në realitet, hapja e ambasadës në Jerusalem, një gjë që e kanë bërë vetëm SHBA-të dhe Nikaragua, derisa 87 shtete tjera e kanë refuzuar këtë veprim, duke i mbajtur ambasadat e tyre në Tel Aviv, mund të prodhojë pasoja negative për vazhdimin e njohjeve të subjektivitetit ndërkombëtar të shtetit të Kosovës.
Megjithatë, në Izrael kjo temë u diskutua seriozisht, por as kjo gjë nuk u bart në opinionin tonë. Në Izrael, sidomos kur është fjala për politikë të jashtme, mediat, analistët dhe intelektualët janë seriozë dhe ushtrojnë presion ndaj qeverisë së tyre. Kjo u pa nga botimi i një numri të konsiderueshëm i artikujve dhe analizave me rastin e njohjes së paralajmëruar mes Izraelit dhe Kosovës. Analisti i njohur izraelit i politikave të jashtme, Yonatan Touval, i cili që nga viti 2008 i ka bërë thirrje qeverisë së Izraelit që ta njohë Kosovën, është shprehur kundër njohjes. Ai, si edhe intelektualët e tjerë të këtij vendi, ka potencuar se njohja është bërë për shkaqe të gabuara. Pra, Kosova nuk është njohur për shkak se duhet të njihet, por për shkak të diktimit të Trump-it, i cili këtë gjë, natyrisht në mënyrë të papranueshme, e ka përfshirë në pajtimin e izraelitëve me arabët dhe stabilizimin e situatës së rëndë në Lindjen e Mesme, nj fushë në të cilën ai ka dështuar. Një politikë e këtillë, e cila në Ballkan e favorizon Serbinë, duhet të cilësohet njësoj e dështuar si ajo në Lindjen e Mesme.
Ajo që i mbetet shqiptarit dhe ballkanasit të arsyeshëm është shpresa që zgjedhjet e ardhshme për president të SHBA-ve të mos i fitojë Donald Trump-i. Ndërkohë, nuk do të ishte keq që të shohim dhe, mundësisht, ta kuptojmë se pse jemi katandisur në këtë gjendje të turpshme.