Në fund të viteve ‘90-të, ngjarje të vrullshme përmbysën një realitet të zymtë për shqiptarët e ish-Jugosllavisë dhe prodhuan zgjidhje deri atëherë të paimagjinuara më parë. Asokohe, alternativa e vetme e vendimmarrësve politikë serbë dhe e një regjimi në grahmat e fundit ishte t’ua bënte jetën të padurueshme shqiptarëve të Kosovës deri në atë pikë sa ata të largoheshin vetë nga toka e tyre. Nëse kjo nuk do të ndodhte, regjimi do ta realizonte reformën e serbizimit përmes një pastrimi etnik me një fushatë dhune shtetërore. Dhe kjo ishte fare e thjeshtë për ta sepse mundej të gjendej një “arsye” për të nisur luftën me shqiptarët e Kosovës.
Deri në momentet kur përpjekjet paqësore të Ibrahim Rugovës rezultojnë të pafrytshme, përplasja erdhi duke u intensifikuar gjithnjë e më tepër. Për rrjedhojë logjike, në pranverën e vitit 1998 shpërtheu konflikti i parashikuar serbo-shqiptar. Qytete e fshatra të plaçkitura apo të shkatërruara. Civilë të vrarë. Gra e fëmijë të përdhunuar e masakruar. Mijëra të tjerë kthyer në refugjatë, në një marshim epik morën drejtimin për nga shteti amë, Shqipëria.
Tropoja (Bajram-Curri), ku u strehuan fillimisht rreth 30 000 refugjatë, u kthye në qendër të vëmendjes së diplomacisë europiane, por jo vetëm. Aty mbërritën që nga Ministri i Jashtëm i RFGJ, Hans Klaus Kinkel, Ministri i Jashtëm i Turqisë, Hikmet Çetin, Kreu i Komisionit të Mbrojtjes së Parlamentit të Zvicrës, Muhlemann, e deri oficerë të shërbimeve të NATO-s, për njohjen nga afër të asaj që po ndodhte e për përgatitjen e asaj që do ndodhte më pas… Asokohe isha aty me detyrë si i dërguar nga Qeveria “Nano”.
Pak nga pak, rezistenca e fuqishme e kosovarëve të keqarmatosur përballë ushtrisë të pajisur mirë të serbëve, u kthye në një lëvizje të organizuar nga UÇK, e cila udhëhoqi rezistencen shqiptare. Ky konflikt duhej zgjidhur. Kësisoj, shqiptarët ia arritën të zgjonin dhe të venë në pikëpyetje të gjitha politikat e status quo-të e ndërkombëtarëve, të cilat deri në atë moment veç kishin shtuar shkaqet e urrejtjeve dy palëshe.
Në një situatë të tillë, nga zjarri i rezistencës për liri e me mbeshtetjen e fuqishme të SHBA, partnerëve të saj dhe NATO-s, u shtrua rruga drejt krijimit të shtetit më të ri të Europës. Në këtë rrugë, data 24 Mars 1999, mbetet emblematike.
Pikërisht atë ditë nisën bombardimet e forcave aleate ndërkombëtare mbi Serbinë, në emër të mbrojtjes së të drejtavë të njeriut, të mbrojtjes së të drejtave të një populli që po masakrohej për të disatën herë.
Ndodhi që atë ditë të gjendesha në Parlamentin Hollandez në krye të një grupi politikanësh dhe ekspertësh për këmbim përvojash në mbështetje të reformës së decentralizimit të nisur nga qeveria shqiptare. Ishim nisur nga Tirana pikërisht ditën që në Rinas ndaloi edhe delegacioni i Rambouille-së që kthehej pas përfundimit të bisedimeve në Francë. Aty nuk mungoi dhe një përqafim e shtrëngim duarsh me shumë prej personazheve, grup të cilin kish dalë ta takonte edhe Presidenti Meidani e Ministri i Jashtëm, Paskal Milo. Mbaj mend dhe faktin që i ndjeri Presidenti Rugova nuk doli nga avioni …
Ditën e 24 Marsit 1999, me mua në Hagë ndodhej edhe Bamir Topi, përfaqësues i opozitës në Grupin e ekspertëve për decentralizimin sëbashku me Kryetarin e Bashkisë Elbasan, Engjëll Dakli, por edhe eksperti Artan Hoxha, nga Instituti i Studimeve Bashkëkohore e disa kolegë të tjerë. Një grup, të cilin përsëri fati e pat sjellë ta drejtoja unë, në cilësinë e Zv. Ministrit për Pushtetin Lokal të Qeverisë “Majko 1”.
Pikërisht në ambientet e Parlamentit Hollandez mësuam për nisjen e sulmit ajror, që do të zgjaste plot 78 ditë. Madje mësuam edhe faktin që piloti i parë që kish nisur atakun ishte nga Forcat Ajrore të ushtrisë hollandeze. Emocionet ishin të mëdha, i kujtoj si tani. Nuk flisnim më për asgjë tjetër … Nuk munguan as telefonat me Tiranën, as kontaktet me Ambasadën.
Në konsultim më eprorët, mikpritësit dhe kolegët e grupit, mora menjëherë vendimin për ndërprerjen e vizitës dhe kthimin në atdhe në kushtet e një situate të jashtëzakonshme. Ministria ku unë punoja ishte direkt përgjegjëse për menaxhimin e situatës në terren ndërkohë që drejt Shqipërisë kishte nisur fluksi i dytë i refugjatëvë që do të kapte më pas shifrën e mbi 600 000 njerëzve. Në se krahasojmë raportet numerike, është njëlloj sikur në Kanada të zbarkojnë brenda dy javëve 6 milionë refugjatë.
Gjithçka u zgjidh shpejt me një ndryshim të vogël në kthim. Nuk do mund të zbrisnim në Rinas, sepse aeroporti ishte mbyllur për shkak të situatës. U nisëm nga Amsterdami drejt Zyrihut. Nga Zyrihu drejt Selanikut. Befas, teksa fluturonim mbi Itali, avioni bën një devijim të papritur e na njoftojnë se do të zbresim në Vjenë për t’u furnizuar me karburant. Kuptohej, nuk u dha shkaku i vërtetë. Me sa duket, avioni kish marrë urdhër të devijonte trajektoren për shkak të situatës së bombardimeve mbi Serbi dhe levizjeve të shumta të avionëve luftarakë.
Fluturuam më pas mbi Rumani, Bullgari e Turqi për të zbritur gati ndaj të gdhirë në Selanik. Gjithshka u rrokullis shpejt pas atyre dy netëve fare pa gjumë. Fluturimthi me taksi drejt Kapshticës ku më priste shoferi i dikasterit. Më pas drejt e në zyrën time për të marrë dosjen “Kosova” e për të shkuar me një frymë në Kryeministri. Aty asgjë nuk ngjante më me një seli qeverie ku mbizotëron solemniteti dhe qetësia. Të gjithë ishin aty, përvec Ilirit (Metës) i cili siç mësova ishte nisur drejt Kukësit sëbashku me Vladimir Shehun. Zyra e Zv. Kryeministrit Meta ishte shndërruar në një “mini qendër emergjence” ku hynin e dilnin shumë njerëz … shqiptarë e të huaj.
Aty ishte Pandeli Majko, kryeministri 30-vjeçar mbi supet e të cilit binte e gjithë përgjegjësia në ato momente dramatike të papërsëritshme. Ishte Ndre Legisi, Ermelinda Meksi, Kastriot Islami, Ylli Bufi, Arben Demeti e Genc Likskëndaj. Të më ndjejnë ata që nuk po i rendis me emra në këtë moment. Ishte dhe Ambasadori i OSBE, Dan Everts, diplomat i shkëlqyer hollandez me aq kontribute për shqiptarët.
Vazhdimi njihet nga të gjithë … Ajo që më mbetet të them sot është që kurrë nuk do ta harroj atë Mars 1999, kohë që çeli rrugën përfundimisht për çlirimin e Kosovës martire. Ajo që nuk mund të le pa përmendur është ndihma e madhe që populli i Republikës së Shqipërisë i dha Qeverisë duke hapur dyert për vëllëzërit nga Kosova. Nuk mund të harroj as angazhimin e të gjithë të zgjedhurve lokalë, nga Veriu në Jug. Falë këtij solidariteti të jashtëzakonshëm që u ngrit mbi çdo lloj bindjeje politike ne ja dolëm!
Mirënjohje dhe respekt për të gjithë ata me të cilët në atë periudhë të papërsëritshme kam ndarë momente gjithashtu të papërsëritshme.
