Oliver Jens Schmitt, profesor i Historisë së Europës Juglindore, autor i disa botimeve nga historia e shqiptarëve dhe monografive për Kosovën dhe për Shqipërinë, në një intervistë të gjatë për televizionin T7 në Prishtinë, ka folur për periudha të ndyshme të historisë shqiptare.
Në një pjesë të mirë të intervistës, ai ka folur për pozitën e shqiptarëve nën sundimin osman. Ndër të tjera, ai ka theksuar se shqiptarët kanë kundërshtuar më fort se të gjitha kombet tjera të Ballkanit pushtimin nga Perandoria Osmane.
“Nuk ka asnjë komb tjetër i cili ka kundërshtuar deri në fund ekspansionin osman dhe sulmin osman në rajon sikur shqiptarët. Shqipëria, Arbëria (duhet të jemi të saktë kur flasim për Arbërinë) e ka paguar një çmim shumë të lartë. Shqipëria e sotme e Mesme dhe e Veriut janë shkatërruar jo vetëm pjesërisht, por krejtësisht nga osmanët, sepse në Mat, në Dibër, në zonën e Shkodrës, njerëzit kanë luftuar deri në fund. Qytetet si Triepshi janë shkatërruar krejtësisht. Banorët e Shkodrës kanë vendosur të iknin në mërgim, në Venedik, për të mos rënë nën pushtimin osman. Nuk ka asnjë rajon tjetër, as në Serbi, as në Bosnjë, me pasoja demografike ka shumë të rënda. Shqiptarët, në fillim të shekullit të XIX e ndryshuan edhe emrin e tyre. Emri Arbër u zhduk dhe u zëvendësua me emrin shqiptar. Shqiptari është një arbër shqipfolës mysliman, është një arbër shqipfolës i krishterë, ndërsa koncepti i Arbërisë mbijetoi në Italinë e Jugut, te arbreshët, dhe në Greqi, te arvanitasit”, ka thënë Schmitt, në emisionin “Prizma”.
“Prezenca turke (në trojet shqiptare), në kuptimin etnik, ka qenë shumë, shumë e kufizuar, në krahasim me Bullgarinë ose me Trakinë ose me Greqinë e Veriut. (…) Po jap vetëm një shembull: Babai i Ahmet Zogut, në vitin 1908, e ka takuar një diplomat austrohungarez në Mat, në Burgajet. Diplomati është përpjekur të kuptonte sistemin otoman në këtë rajon. Babai i Zogut i thotë: ‘Unë jam besimtar ndaj Sulltanit. Sulltani është larg, por unë gjithmonë do të luftoj për Sulltanin. Por, nëse Sulltani fillon të ndryshojë te ne zakonin, Kanunin, dhe më detyron t’i paguaj taksa, nëse më detyron edhe t‘i dërgoj djemtë e mi në Jemen, në Arabi, kjo është tjetër gjë’. Kjo e shpjegon shumë mirë këtë kombinim, domethënë, po lojaliteti edhe përfitimi nga sistemi perandorak, por edhe ideja që ‘ne shqiptarët jemi edhe në shtëpinë tonë dhe ne jemi pronarët’”, u shpreh ai.
Historiani Schmitt, i cili ka hulumtuar nëpër shumë arkiva dhe ka zbuluar dokumente të rëndësishme historike, ka thënë se intelektualët shqiptarë që kanë jetuar e vepruar jashtë vendit kanë dhënë kontribut shumë të madh në formësimin kombëtar në periudhën e Rilindjes. Ai ka thënë se rilindësit, kudo që kanë jetuar e vepruar, e kanë zhvilluar idenë e shqiptarizmës pavarësisht prej përkatësisë fetare.
“Intelektualët që kanë jetuar jashtë vendit kanë luajtur një rol të tillë edhe ky është një element i rëndësishëm. Shumica e rilindësve, sidomos ata që e kanë zhvilluar idenë e një kombi në të cilin përkatësia fetare nuk ka ndonjë rëndësi të veçantë, nuk kanë jetuar në Arnavutlluk, domethënë në zonën me shumicë shqiptare brenda Perandorisë Osmane, por kanë jetuar në Aleksandri të Egjiptit, në Paris ose në Stamboll…”, është shprehur Schmitt.
“Pashko Vasa është një shembull shumë i mirë. Ai ishte një shqiptar i krishterë, ishte guvernator i Libanit dhe Libani, sa i përket përkatësisë fetare, ishte një zonë e përthyer dhe me tensione. Pra, nuk është e rastësishme që rilindasit e krishterë e kanë zhvilluar idenë e një shqiptari i cili e ndjek shqiptarizmën si fe dhe jo islamin ose krishterimin”, ka theksuar ai.
Schmitt ka parë dallime në konceptin e shqiptarizmës midis intelektualëve të krishterë dhe atyre muslimanë. Sipas tij, debati intelektual i rilindësve ka qenë më i gjallë te jomyslimanët, te të krishterët në diasporë.
“Ne duhet të theksojmë që ka një ndryshim shumë të madh midis rilindësve në diasporë dhe aktivistëve kombëtarë në rajon. Për shembull, këtu në Kosovë ose në Maqedoni, te të gjithë shqiptarët në pjesën lindore, çështja e shqiptarizmës e kishte një kuptim tjetër, sepse këtu nuk kishte shumë shqiptarë të krishterë. Kishte shumë pak shqiptarë ortodoksë dhe shumë pak shqiptarë katolikë. Shumica dërmuese e shqiptarëve ishin myslimanë sunitë. Bektashi kishte shumë pak. (…) Atje, në Shqipërinë e Jugut, ortodoksët kishin edhe opsione identitare të ndryshme, sepse i tërhiqte Greqia, i tërhiqte Rumania… Çdo familje ortodokse i kishte tri opsione identitare: identitetin grek, identitetin rumun (vlleh) dhe identitetin shqiptar. Një situatë e tillë nuk ekzistonte në Kosovë ose në Maqedoni. Për këtë arsye debati intelektual i rilindësve ishte më i gjallë te jomyslimanët, te të krishterët në diasporë. Kjo është diçka që, sipas mendimit tim, nuk vlerësohet ashtu siç duhet (nga historiografia shqiptare sot)”, ka thënë ai.
Schmitt ka folur edhe për përpjekjet e Perandorisë Osmane për mbytjen e idesë së shqiptarizmës me denë e panislamizmit. Ai ka thënë se me ardhjen e xhonturqve në pushtet për inteltualët shqiptarë u krijuan më shumë mundësi veprimi dhe kjo u kurorëzua me Kongresin e Manastirit, ku u bë një rreshtim i fortë i intelektualëve shqiptarë me Perëndimin, pavarësisht rezistencës së fuqishme dhe pengesave të shumta të nxitura nga Stambolli.
“Kombi shqiptar ishte i pari komb me shumicë muslimane që u përcaktuar për alfabetin latin dhe kjo ishte edhe shprehje e një identiteti të ri, që u pranua nga shumica e muslimanëve. Fakti që një komb me shumicë muslimane i pranoi të krishterët si të barabartë në krahasim botëror është një përjashtim”, ka thënë Schmitt, ndër të tjera.
Botimet e Oliver Schmittit për shqiptarët: Das venezianische Albanien 1392 – 1479 (Arbëria venedikase 1392 – 1479), Kosovo: Kurze Geschichte einer zentralbalkanischen Landschaft (Kosova: Histori e shkurtër e një treve qendrore ballkanike), Die Albaner: Eine Geschichte zwischen Orient und Okzident (Shqiptarët: Një histori midis Lindjes dhe Perëndimit), A Concise History of Albania (Një histori e përmbledhur e Shqipërisë), Skanderbeg: Der neue Alexander auf dem Balkan (Skënderbeu, Aleksandri i ri nga Ballkani).
